17 اکتبر روز جهانی میراث ناملموس، فرصتی است برای یادآوری این واقعیت که فرهنگ و سنت‌ها به همان اندازه زمین و منابع طبیعی، نیازمند حفاظت و پاسداری‌اند.

تاریخ انتشار : 26 مهر 1404

در این میان، ژئوپارک جهانی قشم نمونه موفق در حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس جامعه محلی است. میراث ناملموس، آداب و رسوم، آیین‌ها، موسیقی‌، زبان‌ و گویش‌ها، بازی‌ها، ادبیات شفاهی و مهارت‌ها که هویت یک جامعه را شکل می‌دهند، شامل‌ می‌شود.
در اقصی نقاط جزیره قشم به‌ویژه در روستاهای همجوار ژئوسایت‌ها، این میراث‌ها زنده‌اند؛ از نواهای محلی تا آداب و رسوم سنتی در ازدواج و اعیاد مذهبی و…، مهارت‌های بومی در صیادی، ساخت لنج‌های سنتی، خوراک محلی هرکدام نمایانگر هم‌زیستی عمیق انسان با محیط طبیعی و فرهنگی جزیره‌ است که باید از مشارکت جامعه محلی در حفاظت و اشاعه آن قدردانی کرد.
این آیین‌ها هویت جمعی جامعه محلی را شکل می‌دهند؛ در برهه زمانی که «بی‌هویتی» در جامعه امروز تهدیدی جدی است تلاش‌ها و اقدامات، برای آشتی، آشنایی و پیوند جامعه امروز با گنجینه‌های ناملموسی که در قلب روستاهای جزیره می‌تپد، حرکتی ارزشمند است. ژئوپارک جهانی قشم در سال‌های اخیر کوشیده است این میراث را در روستاها زنده نگه دارد.در این مسیر، برنامه‌ها و ابتکارات متعددی از جمله برگزاری جشنواره‌های متنوع و مرتبط با میراث ناملموس و برنامه‌های فرهنگی طراحی شده که نمونه‌ی شاخص آن، برگزاری فستیوال «عیش جزیرتی» در روستای گردشگری دهخدا با همکاری دهیاری، شورا، جامعه محلی و همیاران ژئوپارک است.
این جشنواره با محوریت آیین‌های باستانی و محلی عروسی قشمی برگزار شد و تلاش دارد موسیقی، لباس‌های سنتی و مراسم بومی ازدواج در جزیره را بازآفرینی کند. مستندسازی آیین‌ها، مهارت‌ها و دانش‌های محلی با استفاده از فیلم، عکس، روایت‌های شفاهی، دعوت مردم برای تماشای بصری؛ مشارکت کودکان در برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی که آیین‌ها و مهارت‌ها را به‌صورت زنده تجربه‌پذیر کنند؛ ایجاد انگیزه اقتصادی برای جوامع محلی مسیری است که ما در ژئوپارک قشم برای حفظ میراث ناملموس در پیش گرفته‌ایم.
ژئوپارک جهانی یونسکو جزیره قشم، با اجرای چنین برنامه‌هایی نشان داده است که میراث ناملموس، نه یک یادگار منفعل، بلکه یک سرمایه زنده است که با مشارکت فعال جامعه، گردشگران و پژوهشگران حفظ می‌شود. به مناسبت روز جهانی میراث ناملموس، قشم یادآور این نکته است که حفاظت از فرهنگ، آیین‌ها و مهارت‌های سنتی به همان اندازه حفاظت از زمین اهمیت دارد.
یکی از مهم‌ترین آموزه‌های ژئوپارک قشم این است که حفاظت از میراث ناملموس بدون مشارکت مردم محلی ممکن نیست. آیین‌ها، داستان‌ها و مهارت‌های سنتی زمانی ماندگار هستند که مردم خود به ارزش آن‌ها واقف و در انتقال آن‌ها به نسل‌های بعدی فعال باشند. در قشم، با آموزش و ایجاد فرصت‌های اقتصادی مرتبط با گردشگری فرهنگی، مردم روستایی انگیزه پیدا کرده‌اند که سنت‌های خود را حفظ و به نسل جدید منتقل کنند.
تجربه‌ای که ژئوپارک قشم در سطح روستاها اجرا می‌کند نشان می‌دهد که پیوند میان حفاظت از میراث طبیعی و میراث فرهنگی ناملموس، می‌تواند الگویی جهانی باشد. گردشگران و پژوهشگران نه‌تنها از غارها، تنگه‌ها و صخره‌های جزیره بازدید می‌کنند، بلکه در آیین‌های سنتی، مهارت‌های بومی و سبک زندگی محلی نیز مشارکت می‌کنند. این تجربه، به کودکان و نوجوانان امکان می‌دهد که زمین و فرهنگ را هم‌زمان لمس کنند.در نهایت، تجربه قشم نشان می‌دهد که زمین و فرهنگ دو روی یک سکه‌اند و ژئوپارک‌ها می‌توانند نقش مهمی در حفظ این سرمایه‌ها برای نسل‌های آینده ایفا کنند. میراث ناملموس قشم، صدای مردم و زمین است که با برگزاری جشنواره‌ها همچنان شنیده و پاسداری می‌شود؛ تجربه‌ای که می‌تواند الگویی جهانی برای حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی در سراسر جهان باشد.