میراث فرهنگی ناملموس

ميراث فرهنگي ناملموس ايران جوهره فرهنگي كوچكي از ملل همجوار است. حفظ و احیاء این فرهنگ از برنامه‌های ژئوپارک جهاني قشم است که از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، نشریات، رسانه‌های اجتماعی و .... معرفی می‌شوند.

•

فرهنگ دریا و دریانوردی از مهمترین میراث ناملموس جزیره قشم است. جزیره قشم از گذشته های دور بندرگاهی برای تجارت با کشورهای عربی، آفریقا و هند بوده است. تاریخچه دریانوری در ایران به واسطه مهر گلی که در چغامیش دزفول یافت شده به 6000 هزار سال قبل باز میگردد. از دوره هخامنشیان قشم در کنار هرمز قدیم و سیراف به عنوان بندری برای مبادلات تجاری و پایگاه کشتی های نظامی در ایران شناخته می شده است. از قشم به هند، چین، مالزی، کشورهای آفریقایی حتی ماداگاسکار سفر های تجاری انجام می شده است. از چین ابریشم و از مناطق شمالی و سیبری پوست، به همراه طلا، مروارید، فرش و... به کشورهای دیگر صادر می شده است. گوران (به معنای گران و قیمتی) یکی از قدیمی ترین سکونت گاه های قشم است و از بندرگاه های طبیعی برای لنگر اندازی و تعمیرات کشتی ها بوده که تا امروز نیز این فعالیت به صورت سنتی ادامه دارد. Maritain Park-Museum & Traditional Wooden Boat Building Yard of Gouran از سال 2017 برای آشنایی گردشگران با لنج، فرایند ساخت لنج و فرهنگ دریانوردی توسط مدیریت ژئوپارک جهانی قشم و با همکاری جامعه محلی روستای گوران احداث شده است. از گذشته دور 40 نوع شناور چوبی کوچک و بزرگ شناسایی شده اند که در خلیج فارس و اقیانوس هند تردد داشتند. از این تعداد 28 مورد تصویر و 14 مورد نمونه اصلی در پارک موزه گوران وجود دارند. این پارک موزه اولین و تنها موزه شناورهای چوبی ایران است.

• موسیقی محلی جزیره قشم ، بخشی از هویت فرهنگی مردمان این دیار را تشکیل می دهد. ترکیب جمعیتی و حضور اقوام مختلف در منطقه به غنای این بخش فرهنگی افزوده است. موسیقی جزیره ریشه عمیقی در تاریخ این خطه دارد. در جزیره قشم چندین گروه نوازنده سازهای محلی و دهل وجود دارند که اکثرا بصورت حرفه ای این کار را ادامه می دهند و نوازندگی از نسلی به نسل دیگر را تربیت می کنند. در موسیقی به سبک جزیرتی، عود ساز محوری می باشد و اکثرا نوازنده عود، خود نیز خواننده گروه می باشد و گروه به نام خواننده شناخته می شوند.

• رقص‌هاى محلى جزیره قشم نيز هم‌ چون موسيقيِ بومى، ريشه در فرهنگ عامهء مردم اين منطقه دارد. رقص‌ها، به مناسبت‌هاى مختلف، از جمله اعياد مذهبى و ملى و عروسى‌ها اجرا مى‌شوند و در بين آن‌ها، «رقص اوزا یا عزوا» به لحاظ شيوهء اجرا، مضمون و نقش‌هاى اجراکنندگان آن، درخور توجه ويژه است. اين رقص که عمدتاً توسط دریانوردان و صيادان انجام مى‌شود، از مراسم ديدنى مردم جزیره و استان هرمزگان است و در آن، رقصندگان دايره‌وار مى‌چرخند و همراه حرکات موزون خود، شعرهايى را مى‌‌خوانند.

• آلات و ادوات موسیقی سنتی قشم نیز، در شمار هنر – صنعت های برجسته جزیره است. در این میان، گذشته از طبل و دایره و طبلک، عودسازی جایگاهی خاص دارد. محمد رفیع اشعری را می‌باید بانی و پیشتاز این هنر در قشم دانست که در جایگاه استاد حرفه ای هم بعنوان سازنده و هم بعنوان نوازنده عود معروف است. او در کارگاه خود – که بازدید کنندگان بسیار دارد – نوارهای چوبی آماده شده از چوب درختان گردو، افرا و زیتون را به دقت و ظرافتی خاص در کنار هم قرار می دهد و مراحل کار را چنان هنرمندانه پیش می برد که سرانجام سازی زیبا با نوای خوش یرای دست و پنجه هنرمندان پدید آید.. قشم در 20 سال اخیر تبدیل به مرکزی برای تولید و صدور ساز عود شده است. از دیگر سازندگان عود در قشم آقای شجاع الدین اشعری و علی خجسته هر دو نفر از شاگردان محمد رفیع می باشند که امروزه در کارگاه های مجزا مشغول به کار و اشتغال هستند. از جمله نوازنده، خواننده و سازنده در بخش موسیقی که همیاران ژئوپارک قشم می باشند را به محمد رفیع اشعری، شجاع الدین اشعری، احمد خاکی و گروه گرد و خاک، محمد رحیمی (نوازنده نوجوان) اشاره نمود.

• در راستاي ترویج این هنر و سنت، مدیریت ژئوپارک در تمامی رویدادهای محلی، ملی و بین المللی خود اجرای موسیقی سنتی را دارد و همچنین ماکتی از عودهای مینیاتوری بعنوان نمادی از میراث قشم، که برای اولین بار به سفارش مدیریت ژئوپارک در سال 1396 توسط شجاع الدین اشعری طراحی و تولید گردید را نیز بعنوان هدیه به مهمان خود تقدیم می‌کند.

• پوشش سنتی: تن‌پوش زنان و مردان جزیره قشم هنری است که از دیرباز در این منطقه با گذشت زمان دست‌خوش تغییر و تحول نشده و این هنر همچنان نشانگر و زبان گویای فرهنگ این منطقه است. آنچه به لباس یا تن‌پوش زنان جزیره قشم زیبایی می‌بخشد نقش و طرح و رنگ آن است که با توجه فصول سال متفاوت بوده و به علت گرمای غالب در بیشتر روزهای سال، معمولا سبک و نازک است.مشهورترین نوع پیراهن‌های زنان از نظر جلوه و نقش و نگارهای سنتی کندوره است(همان پیراهن گاندورا اسپانیایی و اروپایی) که اعراب مسلمان قرن هشتم میلادی آن را به جنوب ایتالیا و اسپانیا بردند. این لباس دارای حاشیه نواردوزی و گلابتون دوزی در ناحیه دور کمر است.

گلابتون دوزی از رو دوزی های سنتی جزیره قشم است که بر سر آستین، یقه و پاچه شلوار لباس زنان دوخته می شود. لباس مردان جزیره قشم تلفیقی از پوشش سنتی عربی و هندی است که فاقد رودوزی های سنتی است. ترویج و معرفی پوشش سنتی قشم در مراسم‌های مختلف از جمله تلاش های ژئوپارک به منظور حفظ این پوشش و ایجاد احساس غرور در ساکنان جزیره است.

• صید ماهی به روش مشتا: مُشتا نوعی روش صید سنتی آبزیان در جزیره قشم، استان هرمزگان در جنوب ایران است. این نوع صید با استفاده از جزر و مد انجام می‌شود. در این روش چوب‌هایی در ساحل کار گذاشته شده و با استفاده از تور حصاری ایجاد می‌شود، که هنگام بالا آمدن آب تعدادی آبزی وارد آن شده و با پایین رفتن آب، آبزیان داخل آن به وسیله صاحبان مشتاها صید می‌شوند. از آنجاییکه این روش صید ساحلی در هر فصلی در دسترس و کارآمد است، در روستای گوران و درکنار موزه لنج سازی گوران بازدید از صید مشتا در برنامه های تور تجربی راهنمایان قرار دارد. • دانش بومی معماری سنتی جزیره قشم با توجه به شرایط اقلیمی این منطقه و مصالح موجود (و نیز مصالحی که در این منطقه مقاومت لازم را دارا باشند) متاثر از معماری نواحی مرکزی ایران و تلفیق آن با معماری عربی شکل گرفته است. حیاط مرکزی، بادگیر، سابات (رواق) از معماری ایرانی و تزیینات و گچ بری ها از معماری عربی نشات گرفته است. تنوع در فرم و تزیینات در فضاهای ورودی، بادگیرها و المان های دیگر نیز در این معماری قابل توجه است.